Ebeveyn-çocuk ilişkisinde zaman zaman anlaşmazlıklar yaşanır. Ebeveynlerin çocukları hakkındaki serzenişlerini tek bir cümlede toplarsak sanıyorum ki bu cümle ‘Çocuğum sözümü dinlemiyor.’ olurdu. Bu cümle aslında basitçe söylenen bir söz olmaktan ziyade ebeveyn-çocuk ilişkisinin düzenlenmesi ihtiyacına da işaret eden birçok alt mesajı barındırıyor. Ailelerle yaptığım görüşmelerde gözlemlediğim kadarıyla ‘Çocuğum sözümü dinlemiyor.’ Cümlesi aslında ‘Çocuğumla kurduğumuz ilişkide ters giden bir şey var.’, ‘Çocuğum tarafından duyulmuyorum.’, ‘Çocuğumu anlayamıyorum.’, ‘Çocuğumdan destek alamıyorum.’ gibi mesajları ifade ediyor. Bu cümlelerdeki yardım ihtiyacı çocuklarla kurulan ilişkide yapılacak değişikliklerle, ev içerisinde düzenlenecek rutinler ve koyulacak kurallarla giderebilir. Kurallar sayesinde çocuklar; ebeveynlerinin kendilerinden beklentilerini, geliştirmelerini istedikleri davranış ve becerilerin neler olduğunu öğrenecektir. Bir ebeveynin çocuğuyla ilgili yaşantısına birlikte bakalım: ‘Başta önemsemedim çocuğumun odasını toplamadım ama iki gün sonra dayanamayıp köşe bucak temizledim.’ Çocuk bu davranış örüntüsünde karışık mesajlar alıyor. Ebeveynin kendisinden beklediği odasını toplama davranışına dair yeterli sorumluluğu geliştiremiyor. Yapılacak düzenlemeler ebeveynlerin çocuklara karşı verdiği mesajların daha tutarlı olmalarını sağlayacaktır.
Ev içerisindeki kurallar bizim alışkın olduğumuz biçimde ebeveynden çocuğa aktarılan ve ders verici niteliği ağır basan şekilde değil, iş birliği ve ortak kararların etkin olduğu bir yöntemle koyulduğunda işlevselliğini gösterecektir. Bu kurallar; davranışsal tutum, günlük rutinler, diğerlerine yaklaşım gibi konuları barındırabilir. Ev içerisinde herkese uyacak şekilde rutin ve kural düzenleyebilmenin adımlarına birlikte bakalım:
Öncelikle herkesin müsait olduğu bir zamanda toplanmanızın amacını belirterek ev içi toplantınızı başlatabilirsiniz :)
Aile içerisindeki rutinleri ve kuralları belirleyin.
Rutinler ev içerisinde tüm aile üyelerinin gün içerisinde ya da belirli aralıklarla takip ettiği aktivitelerdir. Örneğin akşam sofraya birlikte oturmak, her Çarşamba çamaşır yıkamak, her cuma patlamış mısırla film izlemek birer rutin örneğidir. Bunlar ev halkının takip edebileceği şekilde düzenlenirse ev içerisindeki sistemi, dinamiği ve ilişkileri koruyan bir yapıyı oluşturacaktır.
Kurallar ise iyi olmak, dağınık olmamak gibi belirsiz ve hangi zaman aralığını kapsadığı belli olmayan yapılardan ziyade net, açık ve beklentiyi açık bir şekilde ifade eden yapılar olmalıdır. Örneğin ‘Dağınık olmamak’ kuralı yerine her Çarşamba çamaşır yıkama rutini varsa; bu rutin öncesinde ‘Yıkanması gereken eşyalarını kirli sepetine atmak’ kuralını koymak ve ilerde kuralı hatırlatma ihtiyacı duyduğunuzda da bu şekilde ifade etmek çocuğun ifadenizi sadece bir kural olarak görmesini sağlayacak ve herhangi bir direnç göstermesinin önüne geçecektir.
Kuralları ve rutinleri düzenlerken çocuğunuzun gelişim dönemini ve hazır oluş halini göz önünde bulundurmak çocuğunuzun sürece katılımı yönünde destekleyici olacaktır.
Herkesin fikirlerini açık bir şekilde ifade etmesine izin verin.
Düzenlediğiniz rutinlerin ve koyduğunuz kuralların tüm aile üyeleri tarafından anlaşılıp özümsendiğinden emin olun. Bu düzenlemelerin ailenizde neleri olumlu etkileyeceği üzerinde durun. Çocukların koyulacak kuralın amacını anlamalarını sağlayın. Koyduğunuz kuralları bir kâğıda, tabloya yazarak herkesin göreceği bir yere asmak tüm aile üyeleri için hatırlatıcı olacaktır. Ancak çocukların zaman zaman rutin ve kuralların hatırlatılmasına ihtiyacı olduğunu unutmayın.
Yaptığınız yeni düzenlemelere mümkün olduğunca uymaya çalışın. Bu çocuğunuz için zor olduğunda onun olumlu yönlerini pekiştirerek rutin ve kurallara uyması yönünde destekleyici olabilirsiniz.
Rutinlere ve kurallara uyulan zamanlarda hem kendinizi hem çocuğunuzu ödüllendirmek süreç içerisinde aile üyelerinin motivasyonunu yüksek tutacaktır. Ancak zaman zaman rutinlere uyulamayan durumlar olabilir. Bu noktada ev içerisinde kural ve rutinlere uyulamadığında nasıl bir yol izleneceğine dair bir ön anlaşma yapabilirsiniz.
Çocuğa sizden başka bakım veren birileri varsa bu kişileri de rutinler ve kurallar konusunda bilgilendirerek rutin ve kuralların sürdürülebilirliğini sağlayabilirsiniz.
Ev içerisinde düzeni sağlamak, üyeler arasındaki iletişimi güçlendirmek için yapacağınız bu değişiklikleri çocuğunuzun gelişimini ve hazır oluşunu da göz önünde bulundurarak düzenlemek önemlidir. Aile dinamik bir yapıdır. Değişir, dönüşür, ihtiyaçları farklılaşır. Bu noktada düzenlemelerinizin de esnek olması, değişip, dönüşebilmesi ve düzenlemelerin tüm aile üyelerinin ihtiyacını giderebilmesi, gözden kaçmaması gerektiğini düşündüğümüz önemli bir noktadır.
Uzm. Psk. Duygu ÇANKAYA ÇADIRCIOĞLU
Kaynaklar:
https://www.cdc.gov/parents/essentials/structure/quicktips.html
https://raisingchildren.net.au/pre-teens/behaviour/behaviour-management-ideas/family-rules
